Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza w praktyce

Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza jest jednym z dwóch prawem przewidzianych sposobów objęcia spadku po zmarłym. Spadek można przyjąć wprost – czyli bez ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy, albo z dobrodziejstwem inwentarza – czyli z ograniczeniem odpowiedzialności do wysokości aktywów wchodzących w skład spadku. Innymi słowy osoba przyjmująca spadek wprost musi się liczyć z ryzykiem spłaty długów po zmarłym, które swoją wartością przewyższają wartość odziedziczonego majątku, zaś osoba przyjmująca spadek z dobrodziejstwem inwentarza co do zasady będzie odpowiadała jedynie do wysokości realnie odziedziczonych dóbr.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest dla spadkobiercy rozwiązaniem korzystniejszym, gdyż ogranicza ryzyko przyjęcia spadku, w skład którego wchodziły nieznane czy też zapomniane długi. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie wymaga jakiejkolwiek aktywności spadkobiercy, gdyż z mocy ustawy skutkiem bierności (niezłożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzucenia spadku w przewidzianym terminie) jest uznanie, iż osoba ta przyjęła spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

W teorii ochrona spadkobiercy dziedziczącego z dobrodziejstwem inwentarza przedstawia się następująco:

• Pan Jan jest jedynym spadkobiercą po swojej żonie, pani Marii. Pani Maria zmarła 1 marca 2021 r., o czym pan Jan został poinformowany w tym samym dniu. Pani Maria nie sporządziła testamentu. W dniu 1 września 2021 r. upłynął termin do złożenia przez pana Jana oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku. Mimo, iż pan Jan nie podjął żadnej aktywności, z mocy ustawy uznaje się, że przyjął on spadek z dobrodziejstwem inwentarza. W skład spadku po pani Marii wchodziły wyłącznie oszczędności w kwocie 10.000 zł. Koszt pogrzebu wyniósł 5000 zł. Pan Jan nie miał wiedzy o innych długach pozostawionych przez panią Marię. Jako, że koszt pogrzebu co do zasady uznaje się za dług spadkowy, wartość aktywów odziedziczonych przez pana Jana wynosi 5000 zł i do takiej sumy ponosi on odpowiedzialność.

Teoretycznie więc, spadkobierca może zaniechać jakiejkolwiek działalności, gdyż w przypadku ujawnienia się zadłużenia, w najgorszym razie wróci do stanu majątkowego sprzed dziedziczenia. Jednak powyższy przypadek można skomplikować.

• Po roku od śmierci żony pan Jan otrzymuje od organu podatkowego pismo informujące go o wszczęciu postępowania w przedmiocie stwierdzenia odpowiedzialność spadkobiercy. Jednocześnie organ zawiesza postępowanie i zobowiązuje go do wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku do Sądu, ewentualnie przedłożenia notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia. Jako, że Pan Jan nie dysponuje takimi dokumentami, a jest przeświadczony o przysługującej mu ochronie, ignoruje wezwanie pozwalając by postępowanie podatkowe toczyło się własnym torem. Po sądownym stwierdzeniu nabycia spadku organ podatkowy wydaje decyzję określającą wysokość zobowiązania i stwierdzającą odpowiedzialność spadkobiercy na sumę 20.000 zł – mimo, że wartość odziedziczonych przez pana Jana aktywów wynosiła 5000 zł.

Dlaczego organ podatkowy zignorował chroniące spadkobiercę przepisy? Prawdopodobną przyczyną był brak przedłożenia w toku postępowania wykazu inwentarza albo spisu inwentarza. To właśnie te dwa dokumenty służą do wykazania przez spadkobiercę wysokości aktywów jakie odziedziczył po zmarłym i to one praktycznie będą realizować funkcję ochronną przewidzianą w przepisach. Postanowienie Sądu stwierdzające nabycia spadku w żaden sposób nie konkretyzuje majątku spad akowcy. Organ podatkowy może uznać, iż to na spadkobiercy spoczywa obowiązek należytego zadbania o swoje interesy, a w wobec braku zarówno spisu jak i wykazu inwentarza orzec odpowiedzialność w pełnej wysokości. W opisanym w przykładzie pan Jan wystawia się na wydatki, stres i stratę czasu, której mógłby uniknąć już na etapie wszczęcia postępowania podatkowego. Opisywana dokumentacja umożliwia także prowadzenie skutecznych rozmów pozasądowych z bankami, funduszami skupującymi długi i innymi wierzycielami zmarłego, o których czasem nawet najbliższa rodzina może nie mieć wiadomości. Prawidłowo sporządzony wykaz inwentarza albo spis inwentarza, stanowi bardzo istotny element należytego uporządkowania sprawy spadkowej po zmarłych. W celu podjęcia właściwych kroków prawnych zachęcam do kontaktu z moją Kancelarią Radcy Prawnego.